بازار تبریز

بازار تبریز , بازارچه سنتی , تیمچه مظفریه , دیدنی های تبریز , تاریخچه بازار تبریز , جایزه معماری آقا خان , آذربایجان شرقی , شاهکار معماری جهان ,  بازار تاریخی تبریز

شهر تبریز که در شمال غربی ایران واقع شده است ، به دلیل شرایط و موقعیت ممتاز جغرافیایی و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم، در طول قرن‌های گذشته همواره یکی از مهم‌ترین مراکز تجارت و بازرگانی آسیای غربی به شمار می‌رفته است. بازارهای سرپوشیده و سنتی ایران معرف تاریخ و اصالت کشورمان می باشند برای همین هم جای تعجب نیست که مجموعه بازار تاریخی تبریز، قلب تپنده این شهر، یکی از بزرگ‌ترین بازارهای مسقف جهان و اولین بازار ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو باشد. با مجله گالری گردشگری(گالری گردش)  همراه باشید تا با این شاهکار معماری ایرانی بیشتر آشنا شوید .

 مجموعه بازار تاریخی تبریز :

مجموعه بازار تاریخی تبریز در مردادماه سال 1389 خورشیدی به‌ عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌ است. بازار تبریز از بزرگ‌ترین بازارهای سرپوشیده جهان و یکی از شاهکارهای معماری ایرانی است. این بازار در سال 1193  هجری قمری بر اثر زلزله با خاک یکسان شد اما طولی نکشید که معماران زبردست آن را بازسازی کردند و بازار کنونی مربوط به اواخر حکومت زندیه و عصر قاجار است. بازار تبریز که در سال 1354 هجری شمسی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، این مجموعه بازار با طولی معادل یک کیلومتر یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های به‌ هم‌ پیوسته و مسقف دنیاست.

بازار تبریز از زمان های قدیم هم مورد توجه جهانگردان بوده است  :

بسیاری از گردشگران و جهانگردان نظیر ابن‌بطوطه، مارکوپولو، جاکسن، اولیای چلبی، یاقوت حموی، گاسپار دروویل، الکسیس سوکتیکف، ژان شاردن، رابرت گرنت واتسن، حمدالله مستوفی و مقدسی از رونق و شکوه بازار تبریز تمجید کرده‌اند. شاردن فرانسوی آن را عالی‌ترین بازارهای آسیا دانسته و با اظهار شگفتی از گنبدهای زیبا و طاق‌‌های دیدنی، بازار هشت گوش و وسیع قیصریه را زیباترین بخش بازار عنوان کرده است .

مارکو پولو ، جهانگرد معروف در بازیدش از شهر تبریز آنرا اینطور توصیف میکند :

شهر موقعیتی عالی دارد و کالاهای تجارتی بسیاری از هندوستان، بغداد، موصل، هرمز» و دیگر نواحی به آنجا وارد می‌شود. بازاری که وسعت و نحوه کار افراد حاضر در این بازار شما را به حیرت وا خواهد داشت.

ابن بطوطه سیاح مشهور در باره بازار تبریز که در سال ۷۳۱ قمری از آن بازدید کرده است تبریز را اینطور توصیف میکند :

بازار تبریز یکی از بهترین بازار هایی بود که من در همه شهر های دنیا دیده ام … من به بازار جواهریان رفتم ، بس که از انواع جواهرات دیدم چشمم خیره گشت .

هوتم شیندلر که در سال ۱۳۲۸ از این بازار دیدار کرده، درباره بازار تبریز این گونه نوشته است:

شهر بسیار گسترده‌است و احتمالاً از این بابت بر تهران برتری دارد. بازارهای آن بسیار زیبا و بزرگ‌تر از بازارهای تهران است. تبریز صرف‌نظر از معاملات مالی و وسیله پرداخت که از این‌جهت تهران بر آن تفوق دارد، مرکز واقعی بازرگانی ایران است. با این‌که در منتهی‌الیه شمال غربی کشور قرار گرفته‌است، تقریباً در سراسر ایران نفوذ دارد.

 

تاریخچه بازار تبریز :

زمان و تاریخ دقیق ساخت بنای این مجموعه مشخص نیست؛ ولی بسیاری از جهانگردانی که از سده چهارم هجری تا دوره قاجاریان از این بازار بازدید کرده اند، درباره آن اطلاعاتی را ارائه داده اند.

شهر تبریز هم مانند بسیاری از شهرهای ایران بر سر جاده ی ابریشم قرار گرفته است و گذر روزانه هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، باعث شده تبریز و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار باشد. این بازار حدود 3 سده پیش پس از وقوع یک زلزله تاریخی در تبریز به صورت کامل تخریب گشت و در سال 1193 قمری توسط نجفقلی خان دنبلی حاکم وقت تبریز مجددا بازسازی شد. در نتیجه ساختمان کنونی بازار تبریز مربوط به اواخر حکومت زندیه و عصر قاجار می باشد.

نخستین نقشه از بازار تبریز در سال 1327 هجری، در بخشی از نقشه دارالسلطنه تبریز و به دست اسدالله خان مراغه‌ای ترسیم شده‌است. در بخش شمال شرقی نقشه دارالسلطنه بخش هایی از بازار تبریز رسم شده و اکثر جای‌های مهم آن نظیر تیمچه‌ها و کاروانسراها در این نقشه نام‌گذاری شده‌اند.

بازار تبریز از شرق به عالی قاپو و از سمت غرب به مسجد جامع، از سمت شمال، بخش هایی از رودخانه مهران رود را شامل شده و بر روی این رود پل های چوبی که در امتداد راسته بازار قرار دارند، وجود دارد.

بافت اصلی بازار تبریز از دو راسته که شمال را به جنوب و شرق بازار را به غرب آن متصل می کند، تشکیل شده است. عرض بازار ها چیزی در حدود 4 الی 5 متر می باشد و سقف بازار به دلیل هوای سرد تبریز نسبت به دیگر شهرها در ارتفاعی بین 5 الی 6 متر ساخته شده است.

راسته های اصلی توسط راسته های فرعی به هم متصل شده‌ است. در فضاهای بین آن ها اجزای اصلی تشکیل دهنده بازار همانند تیمچه ها و سراها بنا شده است که تقاطع راسته ها را چهار سوق ها با گنبد های زیبا پوشانده است. گنبد تیمچه امیر، بزرگترین گنبد بازار بوده و زیباترین تیمچه، مظفریه می باشد.

جالب است بدانید : بازار تبریز از حدود 5500 حجره، مغازه و فروشگاه، 40 گونه شغل مختلف ، 35 سرا، 25 عدد تیمچه، 30 مسجد و 20 راسته، 11 دالان، 5 حمام و 12 مدرسه تشکیل شده است .

فضاهای داخلی بازار تبریز :

در ابتدا تعریف کاملی از تیمچه‌ را برایتان شرح میدهیم تا با معنی آن بیشتر آشنا شوید :
تیمچه‌ها به فضاها و مناطقی گفته می‌شود که سقف آن‌ها به‌صورت گنبدی و آجرکاری و با سبک تاریخی خاص ساخته‌شده‌اند. تیمچه‌ها دارای درهای ورودی بزرگ و محکمی هستند که روزها باز و شب‌ها و ایام تعطیلی بسته می‌شوند. هر تیمچه نگهبانانی دارد که آن‌ها را «اوداباشی» (سرایدار) گویند. تیمچه‌ها از نظر کاربری به چهار قسمت تقسیم‌شده است. فضای عمومی تیمچه که محل انبار و انبوهی کالاها است، زیرزمین که مخصوص انبار کردن و حفظ و نگهداری کالا است، اتاق حجره همکف تیمچه که محل دادوستد و رتق‌وفتق امور اقتصادی و اجتماعی است. طبقه بالای هر تیمچه که مخصوص استراحت و بیتوته شبانه در ایام قدیم بود و بازرگان غیر تبریزی در طبقه دوم حجره، شب‌ها استراحت می‌کردند.

در ادامه به بخش های مختلفی که در داخل بازار تبریز قرار دارد می پردازیم:

• راسته های بازار :
  عنصر اصلی سازنده بازار را می توان راسته های اصلی و فرعی آن، نامید که در قدیم از دروازه ها به درون شهر تا میدان اصلی و مسجد جامع ، امتداد داشت. در بازار بزرگ تبریز شما می توانید بیش از ۲۰ راسته را شمارش کنید.

از راسته های مهم بازار تبریز میتوان به مواردی مانند : راسته بازار جدید و قدیم، بازار دوه چی، بازار کفاشان، بازار صفی و… اشاره نمود .

• سراهای بازار تبریز :
  اگر اجزای بازار را بشناسید می دانید که سرا ها به حیاط های روباز کوچکتر از کاروانسرا اطلاق می‌شود. در گذشته باربرها لوازم تجاری و محصولات را از کاروانسرا ها به سرا ها منتقل می کردند.

از جمله سرا های معروف بازار تبریز نیز میتوان سراهای را نام برد :

سرای امید، سرای حاج رسول، سرای امیر، سرای دو دری ، سرای کچه‌چی‌ لر ،سرای درب عباسی، سرای حاج محمدقلی، سرای میرزا جلیل، سرای آلمان‌ها در بازار کفاشان، سرای میرزا مهدی، سرای حاج تقی، سرای خان و سرای گرجی‌لر.

• تیمچه های بازار تبریز :
  در ابتدای فضاهای داخلی بازار تبریز شما دوستان را با تعریف تیمچه آشنا کردیم . تیمچه‌ها از نظر کاربری به چهار قسمت تقسیم بندی میگردند :

1. فضای عمومی که مخصوص انبار کردن کالاها می باشد.
2. زیرزمین برای نگهداری کالا ها.
3. دکان های همکف که مخصوص داد و ستد است.
4. طبقه بالای تیمچه که در گذشته استراحتگاه بازرگانان غیرتبریزی بود که برای داد و ستد به بازار آمده بودند.

چندی از تیمچه های معروف بازار تبریز را معرفی می کنیم:

تیمچه امیر، تیمچه حاجی صفرعلی، تیمچه میرابوالحسن، اوچ تیمچه‌لر، تیمچه مظفریه معروف به بازار فرش تبریز ، تیمچه شیخ کاظم، تیمچه صادقیه، تیمچه حاجی محمدقلی، تیمچه شعربافان، تیمچه عباچی، تیمچه قندفروشان، تیمچه شازدا، تیمچه بزازان، تیمچه ملک، تیمچه خان، تیمچه در عباسی و …

معروف ترین قسمت این مجموعه بزرگ  تیمچه مظفریه است ، این تیمچه در سال ۱۳۰۵ قمری در دوره ولیعهدی مظفرالدین میرزای قاجاری و به کمک و همت یکی از بازرگانان مشهور تبریز به نام حاج شیح محمد جعفر قزوینی، بنا شده است.

نکته جالب و تاریخی در اسم این تیمچه این می باشد که در دوران قاجاری اگر هر بنای تازه ساخته شده مورد توجه ولیعهد وقت قرار می گرفت سازنده آن را باید به او پیشکش می کرد به همین دلیل حاج شیح محمد جعفر قزوینی نام “مظفرالدین میرزا مظفریه” را بر آن نهاد و ولیعهد بسیار خوشحال شد و امتیازات ویژه ای به این بازرگان مشهور داد. تیمچه مظفریه اهمتی ویژه در سطح ایران و حتی تجارت جهانی فرش دارد زیرا یکی از مراکز مهم صادرات و تجارت فرش آذربایجان و ایران می باشد.

• دالان های بازر تبریز :
  در بخش ورودی بعضی از سرا های بزرگ ، فضای گنبددار بسیار زیبا و با شکوهی وجود دارد که دالان نامیده می شود.

چندی از دالان های معروف بازار تبریز را برایتان معرفی می کنیم : دالان میرزا مهدی، دالان میرزا محمد، دالان دو دری، دالان شعربافان، دالان حاج رحیم. دالان خونی.

• بازارچه های بازار تبریز :
  مجموعه بازار تبریز از بازارها و بازارچه های کوچکی که در کنار هم قرار گرفته و هرکدام مختص به کالا و یا کالاهای خاصی هستند، تشکیل شده است.

– بازار امیر : یکی از پررونق ترین بازار های تبریز است و توسط میرزا محمد خان امیر نظام، فرزند وزیر شاه سلیمان ساخته شده است.

– بازار بلور فروشان : بهترین بلور های تبریز در گذشته در بازار بلورفروشان به فروش می رسیده.

– راسته بازار تبریز : یکی از بزرگترین بازارچه های تبریز می باشد که بیشتر محل فروش اقلام مصرفی بوده و این بازار به بازار ملی معروف بوده است.

بخش های مهم و معروف بازار سنتی تبریز شامل : تیمچه قندفروشان ، سرای میرزا مهدی ، دالان بادامچی‌لر ، دالان حاج شیخ ، دالان میرزا مهدی، تیمچه مظفریه و سرای گرجیلر است.

– بازار کفاشان : عمده ترین تولید کننده کفش در تبریز را باید بازار کفاشان دانست.

بخش های مهم و معروف بازار کفاشان : تیمچه امید، تیمچه حاج ابوالقاسم، سرای امید و سرای حاج ابوالقاسم .

– بازار یمنی دوز : در گذشته کفش های به نام یمنی وجو داشته که این بازار مختص به فروش این نوع کفش بوده است.

– بازار عباچی تبریز : بخش های مهم و معروف این بازار : «سرای میراسماعیل» ، «تیمچه حسینی»، «تیمچه شعرباغان» و «تیمچه اخلاقی»

– بازار حرمخانه : بخش های مهم و معروف این بازار : «تیمچه هاشمیه»، «سرای صاحب‌دیوان»، «سرای آلمانی‌ها» و «تیمچه سعدیه»

– بازار صادقیه : قالی ها را باید در این بازار بیابید. از گذشته تا امروز این بازار محل فروش قالی بوده است.

بخش های مهم و معروف این بازار : دالان خونی ، سرای میانه سید حسین ، سرای بزرگ شاهزاده ، سرای کوچک شاهزاده، سرای دباغایی، سرای دودری، «سرای قدیم سید حسین» و «تیمچه حاج رحیم»

– بازار شیشه گرخانه : در گذشته این بازار مختص ساخت و فروش انواع شیشه بوده است که اکنون بیشتر دکان ها به فروش لوازم آرایشی و لوازم تحریر مشغول هستند.

بخش های مهم و معروف این بازار «سرا های حاج رسول» و «میرزا علی‌النقی» که توسط شهرداری تخریب گشت و پارک شمس تبریزی در مکان آن احداث شده است.

 

مراکز خدماتی و اجتماعی در بازار تبریز :

علاوه بر اجزای اصلی تشکیل دهنده بازار ها، به مرور زمان با آمیخته شدن بازار و دین ، مدارس ، مساجد و حسینه ها به معماری بازار افزوده شدند. از طرف دیگر به دلیل نقش مهم اجتماعی بازار در زندگی روزمره ، ابنیه ها با عملکر اجتماعی و خدماتی مانند رستوران ، زورخانه ، چای خانه ، حمام و . . در بازار احداث گردید که هر کدام دارای آداب و رسوم مخصوص خود بوده اند.

در بازار تبریز شما می توانید در حدود 12 مدسه علوم دینی و اسلامی مشاهده کنید که از معروفترین آن ها مدسه طالبیه، جعفریه، صادقیه، اکبریه، حاج علی صفرعلی می باشد.

در حدود 30 مسجد تاریخی که دارای گنبدهایی با معماری خاص و مقرنس کاری شده نیز در این بازار وجود دارد. مسجد جامع (جمعه مسجد)، مسجد حجت‌الاسلام، مسجد خاله اوغلی، مسجد دینوری، مسجد مفیدآقا، مسجد قیزللی (میرزا یوسف آقا)، مسجد مقبره، مسجد مجتهد، مسجد هفتاد ستون، مسجد آیت‌الله شهیدی، مسجد مولانا، مسجد دباغ خانه، مسجد حاج صفرعلی، مسجد بادکوبه‌ای، مسجد اشراقی، مسجد صادقیه بخشی از این مسجدهای تاریخی را تشکیل می دهد.

برای نیاز های شخصی افراد گرمابه و حمام های تاریخی در محدوده بازار تبریز وجود داد که از نظر قدمت تاریخی و معماری دارای اهمیت می باشند.

برخی از این حمام های تاریخی عبارتند از : حمام فردوسی، حمام میرزا مهدی، حمام نوبر، حمام خان، حمام سید گلابی و حمام قاضی.

جایزه معماری آقا خان :
سال ۲۰۱۳ پروژه نوسازی بازار تبریز به عنوان یکی از پنج طرح برگزیده، برنده جایزه معماری آقاخان شد. این جایزه به سازمان میراث فرهنگی ایران، دفتر آذربایجان شرقی به عنوان مجری این طرح تعلق گرفت.

جایزه معماری آقا خان، هر ۳ سال یک بار از سوی بنیاد شبکه توسعه آقاخان که به کریم آقا خان متعلق است به معمارهای هایی که طرح های آن برگزیده شده، داده می شود. آغاز کار این مراسم و جایزه معماری آقاخان به سال ۱۹۹۸ باز می گردد و از نظر مقدار مالی جزو برترین جایزه های حوزه معماری در کل جهان می باشد. جایزه یک میلیون دلاری که بین ۵ طرح برگزیده هیئت داوران تقسیم می شود.

 

 

نحوه دسترسی به بازار تبریز :

به طور دقیق آدرسی نمی توان برای بازار تبریز به دلیل بزرگی آن داد و اما از نظر موقعیتی به راحتی می توان گفت که در مرکز شهر تبریز قرار گرفته است. اگر قصد رفتن به بازار تبریز را دارید ابتدا باید بدانید که با کدام بازارچه های آن یا کدام بخش از بازار کار دارید زیرا از هر 4 جهت این بازار می توان به آن دسترسی داشت.

بهترین راه دسترسی به بازار تبریز از طریق خیابان جمهوری می باشد که می توانید از طریق خودرو و یا تاکسی با این مسیر وارد بازار شوید .

اگر به تبریز سفر کردید، سیاحت در فضای تاریخی و دیدنی بازار و خرید از حجره‌های سنتی آن‌را در اولویت برنامه سفر خود قرار دهید.